Smeerwortel, schuurwortel, kalvertong of heibeen Symphytum is een geslacht met 25 soorten planten in de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae). Het geslacht bevat overblijvende planten, meestal kruiden, maar geen struiken of bomen.

De kelk is tot een kwart of geheel ingesneden. De bladeren zijn langwerpig tot lancetvormig en afwisselend geplaatst.

Het is een woekerende plant, die door vele als onkruid wordt beschouwd.

Nochthans is hij voor de biologische tuinier van onschatbare waarde, omdat het blad zeer rijk is aan kalium en eiwit.

Men kan er een fantastische mulch of vloeibare mest van maken, zodat niemand ooit nog naar chemische middelen hoeft te grijpen.

Smeerwortel is oorspronkelijk van Oost-Europa. Hij heeft een hoogte en omvang van 1 meter of meer. De blauw-paarse, 2-2,5 cm lange, buisvormige bloemen verschijnen van juni tot augustus, in vertakte bloeiwijzen uit de bovenste bladoksels.

U kunt in de herfst zaaien in de platte bak, het ontkiemen kan wel 20 weken op zich laten wachten, en dan zal dat nog zeer onregelmatig verlopen.

Het is echter veel eenvoudiger, om in de lente wortelopslag te nemen en ze, of wel onmiddelijk op de plaats van bestemming te zetten of, indien de scheuten heel klein zijn eerst een jaar op een kweekbed te laten verder groeien.

Behalve op droge plaatsen, doet smeerwortel het op elke grond goed, liefst in de zon of halfschaduw. Kies de plaats goed uit, want hij zaait zich overal en gemakkelijk uit. En de lange penwortels zorgen ervoor dat hij bijna niet te verplanten is. Elk stukje dat achterblijft in de grond groeit opnieuw uit tot een volwassen plant.

Als u voldoende grote potten neemt, bijvoorbeeld vuilnisbakken met afvoergaten, kunt u hem ook daarin kweken. Gebruik dan leemhoudende potgrond gemengd met een tiende deel split.

Soms kan de plant worden aangetast door roest of meeldauw. Zodra een van beide ziektes zich voordoet, moet u de plant tot de grond terug knippen en verbranden, en de zieke delen vernietigen (niet op de composthoop deponeren).

Planten die u teelt voor het blad mag u in de zomer zeker niet laten uitdrogen. Knip de bladeren, bestemd voor vloeibare mest, af voor de plant in bloei komt. In de herfst kunt u de wortels van tweejarige planten opgraven om te drogen.

Van het blad kan een goudgele textielverf worden gemaakt.

Bladeren op de composthoop versnellen het rottingsproces.

De jonge wortels kan je eten als asperge. Bladeren van smeerwortel kun je koken als spinazie. De oudere bladeren zouden de meeste smaak hebben.

Smeerwortel is een uitstekend ingrediënt voor het maken van vloeibare mest, omdat hij zeer rijk is aan kalium, mangaan, ijzer en calcium. De planten leveren zeer veel blad die eenvoudig te oogsten zijn en waarvan u snel een vloeibare voeding kunt van maken.

Deze mest stof kan dienen als bladvoeding voor slakruiden, zoals cichorei of zandkool. Maar eveneens als wortelvoeding voor uw potplanten. Daarnaast helpen ze volgroeide tuinplanten bij lichte aantastingen zich te herstellen.

Smeerwortel wordt uitwendig gebruikt bij de behandeling van kneuzingen, chronische aandoeningen van gewrichten, als bij ontstoken spataders. Ook om geïnfecteerde wonden bij dieren te genezen. Overigens was het lange tijd gebruikelijk om bij tepelkloven een stukje uitgeholde wortel op de tepel te leggen.

Momenteel wordt onderzoek gedaan naar een van zijn belangrijkste bestanddelen, allantoïne, een stof dat door de huid wordt geabsorbeerd en die de aanmaak van nieuwe cellen stimuleert. Van de bladeren werd ook thee getrokken: het zou helpen tegen diarree, darmzweren en aandoeningen van de luchtwegen en longen.

In Canada en sommige staten van de USA is het verboden om smeerwortelproducten voor inwendig gebruik te verkopen, wegens vermoedens van leververgiftiging en kankerverwekkend.