De wijnruit Ruta graveolens is een vaste plant die behoort tot de wijnruitfamilie (Rutaceae). De wijnruit komt oorspronkelijk uit Zuidoost-Europa (Oekraïne, Albanië, Bulgarije, voormalig Joegoslavië) en komt nu in geheel Europa en Noord-Afrika voor. De plant wordt ook als sierplant in tuinen gebruikt, vanwege de blauwgrijsachtige bladeren. Omdat de plant fototoxisch is, kan bij zonnig weer bij sommige mensen huidirritatie ontstaan.

Het is een halfheester die tot 1,2 m hoog kan groeien. De stengel is aan de voet soms houtig. De bladeren zijn veerdelig en bestaan uit spatelvormige deelblaadjes. Als het blad tegen het licht wordt gehouden ziet men lichte naaldvormige vlekjes: de kliertjes die etherische olie bevatten. De wijnruit bloeit in juli en augustus met viertallige, gele bloemen met uitzondering van de centrale bloem aan de top van de hoofdas die vijftallig is. De bloeiwijze is een tuil.

Zaai in maart of april in zaaiteilen, onderglas bij 18°C. Na 1 of 2 weken is het zaad reeds ontkiemt. Geef in dit stadium niet teveel water, want de zaailingen zijn gevoelig voor kiemschimmels. Als de zaailingen hanteerbaar zijn kunt u verspenen in 8,5 cm potjes, kweek de zaailingen verder op tot september.

Of neem in tussen mei en juli 7,5-10 cm lange stekken van de nieuwe zijscheuten en laat ze bewortelen in de koude bak tot maart van het daaropvolgende jaar.

Knip in april de planten terug tot op het oude hout, om een bossige vorm te behouden. Draag voor dit karwij handschoenen, en bedek armen en benen, zodat je u niet «verbrand».

In de herfst dienen de uitgebloeide bloemen te worden verwijderd, om uitzaai te voorkomen. Wijnruit heeft nogal eens last van witte vlieg, waardoor roetdauw ontstaat. Zodra u de eerste tekenen hiervan ziet, moet u de plant bespuiten met een middel met organische vetzuren.

Dit kruid kan in de keuken worden gebruikt, maar smaakt erg bitter. Ruta chalapensis is een soort met meer culinaire kwaliteiten.

De bladeren worden bijvoorbeeld toegepast bij eieren, kaas en vis en de vruchten bij patrijs. De blaadjes kunnen worden fijngehakt en spaarzaam aan salades, sauzen en kaas- en eigerechten worden toegevoegd om de gerechten een kruidige, ietwat zure smaak te geven.

Omdat wijnruit vet verteerbaarder maakt wordt het kruid wel bij gebraden gans, een vet en zwaar verteerbaar gerecht, geserveerd.

In huis verdrijft gedroogde wijnruit mieren; in een boeket gestoken houdt hij vliegen op afstand.

In de homeopathie gebruikt men wijnruit bij rugpijn, ischias, verrekte spieren, tenniselleboog en vermoeide ogen.

Wijnruit wordt verder ook in tuinen geplant om zo katten uit de tuin te weren. Wijnruit in een mand van poezen en honden zou vlooien en andere parasieten tegengaan.

De olie wordt in parfums gebruikt. Tegenwoordig wordt wijnruit voornamelijk gekweekt als sierplant voor in de border.

De bladeren bevatten etherische olie met als hoofdbestanddeel 1-undecanon (methylnonylketon), een alifatisch keton, dat de specifieke reuk geeft en daarom ook wel wijnruitketon genoemd wordt. Daarnaast komen 2-Nonanon en ester (2-nonylacetaat, 2-undecylacetaat, ook proprionaat en isobutyraat).

Op het bladoppervlak zitten furocoumarinen van het psoraleentype, dat als contactallergeen huidiritatie kan veroorzaken.

Ook bevat wijnruit verschillende alkaloïden, zoals chinolinalkaloïde (chinolin-type: graveolinine, graveoline; furochinoline-type: skimmianine, dictamnine, γ-fagarine; acridon-type: arborinine; dihydrofuroacridine-type: rutacridon) en chinazoline-alkaloïde (arborine). De alkaloïden worden hoofdzakelijk in de wortels opgeslagen, maar komen ook in de bladeren voor. Sommige alkaloïden zijn giftig. Het acridon-alkaloïde heeft een mutagene werking. Van honden is bekend dat zij de plant wijnruit niet goed verdragen; zij lopen vaak in ruime afstand om deze plant heen.

Het kruid werkt tegen hoge bloeddruk, hoofd- en kiespijn, versterkt de botten en helpt ook goed tegen reumatische pijnen. Uitwendig kan wijnruit worden toegepast bij huidziekten en verstuikingen.