Compost is al eeuwenlang bekend, en is hier een tijdje in onbruik geraakt. Maar sedert de opkomst van het biologisch tuinieren staat de composthoop weer in het centrum van de belangstelling.

compost is het goud van de tuinier.

Composthoop

Een composthoop is een hoop in de tuin waarop alle (ongekookte) groente-, fruit- en tuinafval wordt gegooid, bladafval, gemaaid gras, takken, gewied onkruid enzovoort. Door natuurlijke verterings- en afbraakprocessen waarbij schimmels en bacteriën en ook vele lagere dieren, zoals wormen, betrokken zijn zal dit afval op den duur veranderen in compost.

Gekookte etensresten rotten moeilijker en trekken makkelijk ratten aan: die beesten vinden dan een voorbereide maaltijd. Daarom is het niet verstandig om deze in een composthoop te verwerken. Gekookte planten kunnen beter in de biogas-vergister. Er mogen ook geen plantenresten op de composthoop die met gif zijn behandeld, omdat het de voor de omzetting noodzakelijke bacteriën en schimmels doodt. Wat ook niet mag, zijn koolstronken met knolvoetziekte. De sporen van deze hardnekkige schimmels kunnen niet verteren. En er mogen ook geen dikke lagen gras of boomblad op de hoop, tenzij ze zijn vermengd met luchtiger materiaal. Tussen dikke lagen gras en boomblad zit geen lucht. De lagen koeken op elkaar en worden niet omgezet, omdat er een gebrek aan lucht is.

De snelheid van het proces en de kwaliteit van het resultaat kunnen in positieve zin worden beïnvloed door een aantal relatief eenvoudige maatregelen.

Door de afvalmaterialen in een compost-bak of compost-silo te verzamelen, kan het broeiproces bevorderd worden en wordt het uitdrogen van het plantenafval voorkomen.

Verder is het belangrijk de hoop of bak luchtig te houden en de verschillende 'groene' materialen (gras, bladeren, keukenafval, eierschalen, koffiefilter+prut) en 'bruine' planten materialen (takken , zaagsel, oud stro van paddenstoelenkweek) in verschillende lagen aan te brengen met af en toe wat kalk tegen de verzuring. Bij een compost-hoop maak je de hoop langwerpig wanneer die ongeveer 50-60 cm hoog wordt, bv langs een haag aan de schaduwzijde, vanuit de donkerste hoek, die blijft het vochtigste, dat is ook belangrijk.

Na enige maanden kan de compost 'gekeerd' worden waarbij bij een compost-bak/silo meestal via een losse plank ONDERAAN begonnen kan worden met de compost. Deze is tenslotte al het langst aan het 'composteren'. Bij een echte hoop gaat dit niet. Daar zal je dus de hele hoop, dan wel het oudste stuk tot bovenaan moeten keren.

De verzamelde compost kan ook nog gezeefd worden met grove en/of fijne compostzeven, bijvoorbeeld van kuiken- of centimetergaas. Het grove materiaal kan als tussenlaag in de nieuwe composthoop verwerkt worden of als winterdeklaag worden gebruikt om overjarige planten/worterstronken te beschermen tegen vorst. Het fijne materiaal kan gebruikt worden, daar waar planten extra energie nodig hebben of op een geheel nieuwe hoop nog verder composteren, bv met behulp van wormen.

Compost is het eindresultaat van een biologisch proces, waarbij organisch materiaal (plantenresten en dierlijke uitwerpselen) worden omgezet in een stabiele humusachtige substantie.

Dat is een proces dat in de natuur spontaan gebeurt, maar om deze omzetting een beetje te versnellen, kan je de natuur een handje helpen.

Om dat te verwezenlijken, gaan we het organisch materiaal op een hoop leggen, dat kan op twee manieren:

• Je kan een put maken en het organisch materiaal er in deponeren (de koude methode), dan zal er een trage omzetting gebeuren en deze manier kan ook wel wat geurhinder veroorzaken.

  of wat meestal gedaan wordt.

• We leggen het materiaal in losse lagen boven elkaar op de grond. Zodat er zuurstof in de hoop kan komen (warme methode) en er een snellere omzetting gebeurt bij hogere temperatuur.

Ik ga hier alleen deze laatste methode bespreken.

Hoe verloopt het composteringsproces

De vertering is een biologisch proces dat ook wel het "broeien" of het "gisten" wordt genoemd. Dat gebeurt hoofdzakelijk door verschillende micro-organismen. Om te beginnen komen bacteriën het werk opstarten, en naargelang de temperatuur stijgt, komen er steeds meer soorten bacteriën en schimmels. Als de temperatuur op zijn hoogst is, verschijnen er ook straalschimmels, daarna zal de temperatuur weer omlaag gaan waardoor er weer nieuwe bacteriën en schimmels komen, die het werk verder zetten. Dan komen er ook nog verschillende soorten insecten en eencelligen een handje helpen. Ook compostwormen gaan zich door de hoop heen wringen zij eten het organisch materiaal op en wat ze achterlaten is een goed gemalen en gemengde specie.

Dat hele proces gebeurt in een paar weken, Het echte rijpingsproces dat daarop volgt duurt dan wel nog een paar maanden.

Hiermee rekening houdend, kan je het "broeien" dus versnellen, door de hoop regelmatig om te zetten, waardoor nieuwe zuurstof wordt aangevoerd en de micro-organismen dus een tweede en derde maal aan het werk kunnen.

Misschien vraag je u af waar al die beestjes vandaan komen? Heel eenvoudig: de micro-organismen zitten in de afvalstoffen zelf, vooral in dierlijke mest. Ze komen ook uit reeds verteerde compost die je mag toevoegen, of in compoststarters die wel eens worden toegevoegd. Anderen komen dan gewoon uit de lucht gevallen. Ze hebben allen de eigenschap, dat ze zich op een geschikte voedingsbodem razendsnel vermenigvuldigen.

Naargelang al deze diertjes aan dit verwerkingsproces verder werken wordt het organisch materiaal steeds fijner gemalen, waardoor het volume van de hoop verkleint. Tijdens deze werking kan de temperatuur oplopen tot wel 70°C. Hierdoor worden de meeste onkruidzaden en ziektekiemen onschadelijk gemaakt. Ook de meeste eitjes van larven gaan bij een temperatuur boven de 55°C dood.

Als de composthoop de volledige cyclus doorlopen heeft blijft er een humusachtige meststof over die niet meer verandert.
Hoelang dat juist duurt hangt af van het materiaal dat wordt gebruikt en de tijd van het jaar (in de zomer ongeveer drie maand in de winter gaat het veel trager).

Je kan de composthoop in verschillende gradaties gebruiken.
Bij een laag verteringsproces heb je "jonge compost", deze compost heeft een hogere voedingswaarde voor de planten, en kan dus als mest worden gebruikt bij tomaten, aardappelen, kolen en komkommerachtigen. Volledige vertering "rijpe compost" bevat minder voedingsstoffen en kan je gebruiken als humusaanbrenger in de bovenste 5 cm van de bodem. En "overjaarse compost", hiervan is de voedingswaarde bijna nihil. Het is beter het niet zover te laten komen, je kan hem nog gebruiken in potgrond of als struktuurverbeteraar.

Alle natuurlijke producten kunnen in principe op de composthoop. Toch enkele opmerkingen voor sommige materialen:

• Snoeihout moet worden klein gemaakt door te verhakselen.
• Onkruid kan ook op de composthoop als er nog geen zaad gevormd is. Is erwel zaad; dan moet je zeker zijn dat uw composthoop een temperatuur van minstens55 °C zal halen, is dit niet het geval dan kan je onkruid dat in zaadstaat beter meegeven met de groenophaling.
• Voor zieke planten geldt dezelfde opmerking. Maar wil je zeker spelen ende ziekte niet via uw composthoop over uw ganse tuin verspreiden, geef dande zwaar aangetaste planten toch maar mee met de ophaling.
• Grasmaaisel en bladeren hebben de neiging om te gaan samen klitten. Zovormen ze een vast pak dat op zichzelf gaat broeien en gaat stinken. Dezematerialen kunnen ook op de composthoop, maar in dunne laagjes verdelen overde andere componenten.
• Houtasse gebruik je beter rechtstreeks als meststof tussen de planten.Steenkoolasse bevat veel zwaveloxyde en ijzeroxyde maar soms ook zware metalen.Dat maakt, dat steenkoolasse in alle opzichten niet bruikbaar is in de composthoopen ook niet rechtstreeks te gebruiken is in de tuin.

Maak het afval niet te klein, maar laat het ook niet te groot. Deponeeerer geen stukken in die groter zijn dan 10 cm. Zorg ook voor en goede mengelingvan diverse materialen: groene planten (onkruid, gras, plantenresten, enz.)die vocht aanbrengen en bruin materiaal (houtsnippers, haagsnoeisel, stro,enz) die het teveel aan vocht absorberen en zuurstof toegang geven tot de hoop.

Opzetten van een composthoop

Kies een windvrije plaats in de schaduw waar toch af en toe wat zon bij kan.Bij een langwerpige composthoop leg je hem best in noord-zuid richting aan.Bij teveel regen kan je dan een plaat zetten tegen de westelijke kant, en krijgtde hoop toch nog voldoende zon.

Maak hem niet te klein, want dan kan je nooit de hoge temperaturen halenin uw composthoop die nodig zijn om ziektekiemen te doden en de kiemkracht van onkruidzaden te breken. Het minimum is 1 meter in alle richtingen. De ideale opzet is: 1,5 m. breed onderaan 1 m. breed bovenaan; 1,5 m. hoog en 2,5 m. lang.

Maak de grond waar je uw hoop gaat aanleggen eerst los, leg daar een laag van 10 tot 20 cm grof materiaal op (bv. snoeihout, houtsnippers, stro, enz.) om de luchttoevoer en de afwatering mogelijk te maken en een isolatielaag te verkrijgen tussen de soms koudere ondergrond en de compost. Daarop kan je dan verder bouwen, laag per laag. Begin elke nieuwe laag steeds aan de buitenrand en vul nadien het binnenste op. Dek de hoop af met een dunne laag oud grasmaaisel, om te voorkomen dat hij te snel uitdroogt en /of dat hij bij veel regen te nat wordt.

Dit systeem wordt over het algemeen toegepast als je voldoende materiaal hebt om zo een hoop in een keer aan te leggen. Is dat niet zo lees dan wat volgt.

Compostvat

Tegenwoordig wordt in kleine tuinen veel gebruik gemaakt van een compostvat. Ook in grotere tuinen kan men deze methode toepassen, al zal in dat geval één vat niet volstaan.

Het principe is het zelfde als hierboven, met dit verschil dat je geleidelijk aan het vat kunt vullen, telkens je afval hebt. Je moet gewoon regelmatig eens met de composthaak de onderste laag omhoog trekken en mengen met het verse materiaal.

Na een drietal maand kunt u via de schuif onderaan de reeds verteerde compost uithalen en gebruiken.

Planken container

Een plankenkasten is eenvoudig zelf te maken. Sla 4 balkjes in de grond en verbind ze met horizontale planken met elkaar.
Maak uw bak zodanig dat je aan één kant de planken gemakkelijk kunt wegnemen. Zorg dat uw bak minstens 1 X 1 meter is en 1 meter hoog.
Een goede tip hierbij is, om twee of drie containers naast elkaar te maken (zoals op de foto), dan kunt u gemakkelijk van de ene naar de andere overplaatsen om de compost te "keren".

Met een beetje improvisatie kunt u gemakkelijk met verschillende materialen of afgedankte planken dik snoeihout of meubelonderdelen, wel een composthoop in elkaar steken. Op die manier recicleert u ook een en ander.

• Neem een (oude) plastiek golfplaat van 4 meter lang en 1 meter breed, zet ze op haar kant in de vorm van een cirkel met diameter van ± 1,30 meter, zet de golfplaat vast met enkele ijzeren staven. Eventueel kan je in het midden van deze container nog een verluchtingskoker maken: rol een fijnmazige draad op met een diameter van ± 20 cm plaats dat in het midden, en zet het vast met een paar ijzeren staven.
• Baken een vierkant of rechthoekig stuk grond af van minimum 1 X 1 meter met vertikaal geplaatste balken van 1 meter hoog, en span daar een fijnmazige draad rond. Draag er zorg voor dat je één kant gemakkelijk kunt open maken, om uw composthoop te ledigen.
• Je kan uw compostbak ook maken met gemetste bakstenen. Je moet er in dat geval ook op letten dat je tussen de stenen openingen laat voor de verluchting. Of je kan oude paletten gebruiken, enz...

Wat wel, wat niet

Wat mag er op de composthoop

• onkruid
• gazonmaaisel dunne lagen
• gras
• hooi
• stro
• riet
• brandnetels
• alle kruidachtige planten
• loof van groenten
• stengels van groenten, desnoods kleiner maken
• stalmest
• kippenmest
• paardemest
• geitemest
• keukenafval
• koffiegruis (met filterzakje)
• keukenrol papier
• onbedrukt en niet-geplastificeerd bruin karton
• fruitresten
• haagsnoeisel
• verhakselde takken
• bladeren in dunne lagen
• aardappelschillen
• citrus-schillen

Wat mag er wel, maar liever niet, op de composthoop

• onkruidzaden
• dikke lagen gazonmaaisel
• aardappelen

Wat mag er niet op de composthoop

• zieke planten
• stenen
• beenderen
• aarde
• gekookte etensresten
• mayonaise, saus, frituur- of andere olie
• dikke takken
• timmerhout
• plastiek
• bedrukt papier of karton

Soorten compost

Stalmest-compost

Het is mogelijk om verse stalmest die veel stro bevat, luchtig op te bouwen tot een hoop. Een hoop die in de zomer wordt opgezet, is reeds in enkele weken klaar voor gebruik.

Bladgrond

Bladgrond kan je ook zelf maken. Vermeng de (liefst natte) bladeren met grond en kalk. Voeg een stikstofbron toe bv. varkensmest of schapenmest. Dek de hoop af. De omzetting duurt wel iets langer dan bij gewone compost.

GFT-compost

Het tuin- en keukenafval dat door de reinigingsdienst selectief wordt opgehaald bestaat uit:
G -    groenten
F -    fruit
T -    tuinafval.
Compostering bedrijven gaan dit omzetten tot GFT-compost. Het is een goed product, dat je met een gerust hart kunt aankopen. Houd er wel rekening mee, dat deze compost meestal iets meer voedingsstoffen en organische stoffen bevat dan zelfgemaakte tuincompost.

Graszoden compost

Heb je een stuk grond dat met gras is begroeid, en je wil het grasvrij maken. Dan kan je de graszoden composteren in plaats van gewoon onder te spitten.

Steek de graszoden uit, laat ze enkele dagen drogen in de zon (als er al zon is). Schud er zoveel mogelijk aarde af en leg ze daarna in lagen op een hoop. Wissel de lagen zoden af met lagen (paarde)mest. Op die manier kan je een redelijk hoge temperatuur in de hoop krijgen. Verwijder bij kweekgras zoveeel mogelijk de wortelstokken.

Soorten compost

Wormen-compost

Dat is een manier om compost te maken van uw keukenafval desnoods binnenshuis. Het is een gesloten bak in twee compartimenten. De wormen die je nodig hebt om de afval te composteren kan je aankopen of eventueel bij een andere composteerder halen. Deponeer uw afval in het eerste kompartiment samen met de wormen die zich gulzig zullen tegoed doen aan al dat goede eten en daardoor het afval omzetten in goede compost. Eens dat het eerste kompartiment vol is, kan je aan het tweede beginnen. De wormen zullen vanzelf verhuizen naar het verse voedsel, en ondertussen is de eerste compost reeds klaar voor gebruik.

Met een goed werkende wormenbak is er geen geurhinder.

Champost

Champost, beter bekend als champignonmest, wordt vaak verward met compost. Nochtans zijn er grote verschillen merkbaar. In tegenstelling tot "echte compost" is champignonmest niet gemaakt op basis van uitsluitend plantaardige stoffen. Champignons worden namelijk gekweekt op paardenmest die samen met stro, gips en kippenmest gecomposteerd worden. Deze compost wordt geënt met champignonbroed en veertien dagen doorgroeit in een tunnel. Bij het afleveren bij een champignonkweker word de compost voorzien van een laagje dek-aarde waarin champignon- mycelium groeit en als vochtbuffer dienst doet. De mest wordt dan na de oogst weer verkocht als
champost.

De champignonmest is een erg basische stof door de menging met kalk. Deze mest is dan ook te vermijden op gronden waar de pH reeds redelijk hoog is. Champost is onkruid en ziekte vrij door verhitting tot 70°C na de teelt van Champignons. Champost is absoluut vrij van ziektekiemen, aaltjes en onkruidzaden. Champost is nagenoeg vrij van zware metalen (chemische middelen). Gft-compost bevat meer zware metalen en andere verontreiniging zoals glas, metaaldeeltje en plastic.

Champost is een goede bodemverbeteraar door het hoge organischstof gehalte. Champost bevat per ton:

330 kg	Drogestof
200 kg	Organische stof
45 kg	Calcium	CaO
6 kg	Stikstof	N
4 kg	Fosfaat	P2O5
9 kg	Kalium	K20
2,5 kg	Magnesium	MgO