De kiwi Actinidia chinensis of Chinese kruisbes is een eetbare vrucht uit de kiwifamilie (Actinidiaceae). De vruchten van de gewone kiwi zijn gewoonlijk langwerpig ovaal van vorm, hebben helder vruchtvlees met een witte kern en een ring van zwarte pitjes rondom deze kern.

De kiwi is een tweehuizige plant. Er zijn mannelijke planten met mannelijke bloemen en vrouwelijke planten met vrouwelijke bloemen. Ze bloeien allebei in juni met witgele geurige bloemen waar bijen en hommels verzot op zijn. De vrouwelijke bloemen hebben 20 tot 30 glanzende stijlen met zichtbare stempels die allemaal een vruchtbeginsel hebben. De zeldzame meeldraden liggen tegen de bloembodem.

De kiwi komt uit China. Aan het begin van vorige eeuw kwam de vrucht onder de naam Yang-Tao van China in Nieuw-Zeeland terecht. Daar noemde men de vrucht "kiwi" een naam die ze ontleende aan de vogel die al lang het nationale symbool van Nieuw-Zeeland is. Beide lijken een beetje op elkaar door hun bruingroene, mollige en donzige uiterlijk. Kiwi’s vonden al snel de weg naar Europa, Japan en Noord-Amerika. Nu heb je ook kiwitelers in Zuid-Frankrijk, Californië en Italië. Tegenwoordig ie je soms gele kiwi’s.

Kiwi heeft een hekel aan natte voeten (trouwens zoals de meeste fruit soorten). Zorg daarom voor een humusrijke, water doorlatende bodem met een lage grondwaterstand met een lichtzure tot neutrale zuurheid.

Om zelf te vermeerderen neem je van juli tot september jonge, nog niet verhoutte scheuten. Zet die scheuten in potten met een mengsel van potgrond en zand. Bewaar ze bij een tamelijk hoge luchtvochtigheid en een temperatuur van ongeveer 20°C. Dat kan onder een plastic tunnel of in een kas. Na ongeveer twee maanden hebben de stekken wortels. In het voorjaar plant je ze op hun definitieve plaats.

In de lente of de zomer kun je ook stukken wortel van 1 tot 3 cm dik en 5 tot 6 cm lang van een plant afnemen en horizontaal onder de grond leggen. Zorg ook hier voor een vochtige en warme atmosfeer.

Kiwi kunt u planten tussen november en maart, maar liefst in de vroege lente. Plant minstens één mannelijke en één vrouwelijke struik. Hebt u niet veel plaats, dan kunt u kiezen voor een eenhuizige (tweeslachtige) kiwi. Als je het toch groot ziet reken dan één mannelijke plant voor 5 à 7 vrouwelijke, en plant ze 4 à 5 meter uit elkaar.

Tijdens de bloei moet u op geregelde tijdstippen kijken of bijen en hommels de bloemen voldoende bestuiven. Doe dat zeker als u kiwi in de kas kweekt. Als je denkt dat er onvoldoende bestuiving is, kunt u zelf ingrijpen. Breng dan met een penseel stuifmeel van de mannelijke plant aan op de vrouwelijke bloemen. Of je strijkt met de mannelijke bloem langs een vrouwelijke bloem. Met één mannelijke bloem kun je 10 tot 20 vrouwelijke bloemen bevruchten. Je doet dit best rond de middag en bij droog en zonnig weer.

Hou de grond rond de plant steeds onkruidvrij. Een dikke mulchlaag is hiervoor ideaal (wegens de oppervlakkige wortelgroei). Kiwi vraagt veel water, geef In droge periodes voortdurend water aan de voet van de plant.

Onderhoudssnoei

De snoei steunt op het feit dat de vruchten groeien uit de eerste 3 tot 6 knoppen van een jonge scheut op eenjarig hout. Jonge scheuten op ouder hout dragen meestal niet. Een jaarlijkse vruchthoutsnoei volstaat om aan het eenjarige hout veel jonge scheuten te krijgen. De onderhoudssnoei begint zodra de planten vruchten beginnen te dragen. Er is een winterse en een zomerse onderhoudsbeurt.

Wintersnoei

Wintersnoeien doe je in januari of februari op momenten dat het niet vriest. Stel het niet uit tot later want dan heb je kans op sapuitvloei. Tijdens de wintersnoei doe je twee dingen: een vruchthoutsnoei en een vervangingssnoei.

• Vruchthoutsnoei :
  Elke scheut op een verticale tak snoei je tot op twee ogen. Uit die twee ogen groeien na de winter nieuwe scheuten. Minstens één van die scheuten draagt datzelfde jaar nog vruchten. De volgende winter snoei je de vruchtscheuten terug op twee ogen voorbij de laatste vrucht. Om te onthouden waar de laatste vrucht hing, laat je de vruchtsteeltjes zitten. Zo vind je vlot de juiste ogen terug. De vruchthoutsnoei is een jaarlijks weerkerende klus. Het vruchtdragende hout raakt steeds verder verwijderd van de verticale takken. Op een bepaald ogenblik – ongeveer drie jaar – is die afstand te groot geworden en is het tijd voor de vervangingssnoei.
• Vervangingssnoei :
  Een te sterk vertakte vruchttak snoei je helemaal weg zodat er plaats komt voor een nieuwe scheut aan verticaal hout. Een andere mogelijkheid : snoei hem terug tot aan de nieuwe scheut, dicht bij de verticale tak. De regel is dat je alle vruchttakken verwijdert die ouder zijn dan drie jaar.

Zomersnoei :

Elk jaar kan je aan de slag voor de zomersnoei. Die is nodig om de ongebreidelde groei in toom te houden en om de vruchtontwikkeling te bevorderen.

• De scheuten waaraan vruchten komen, snoei je tot op 6 tot 7 bladeren na de laatste vrucht. Het eindoog loopt datzelfde seizoen opnieuw uit.
• Deze nieuwe scheut moet je opnieuw verwijderen en ditmaal één oog dichter bij de laatste vrucht.

Zo moet je elk seizoen 2 tot 3 keer zomersnoeien. Waak er daarbij over dat je zeker twee bladeren boven de laatste vrucht overhoudt want die geven het volgend jaar weer twee vruchtscheuten. Scheuten met maar 6 tot 7 ogen snoei je niet. De vruchttakken die naar beneden groeien, kort je in tot 60 cm boven de grond. Waterscheuten – zeer krachtige, opgerichte scheuten die zich snel ontwikkelen – neem je al vroeg weg.

Bij de mannelijke planten is er vanzelfsprekend geen vruchthoutsnoei. Hier is vooral de zomersnoei van belang. Na het bloeien hebben de mannelijke planten hun werk gedaan. Je mag ze dan drastisch insnoeien.

Zelfs als je niet zoveel tijd hebt om telkens grondig te snoeien, pluk je toch nog vruchten. Je krijgt gewoon een kleinere opbrengst. Maar zorg er in elk geval voor dat de planten overzichtelijk blijven.

Even geduld, pas drie tot vier jaar na het planten heb je een eerste oogst. Vanaf het achtste jaar is de plant in volle productie. Pluk de vruchten als ze nog hard zijn. Meestal is dat van half oktober tot begin november. Pluk de kiwi’s zeker voor het begint te vriezen want de vruchten verdragen geen vorst. Maar je mag ze ook weer niet te vroeg plukken omdat je dan riskeert dat de vruchten niet meer op smaak komen.

De kiwi kan niet met melkproducten gegeten worden, omdat het enzym actinidine de eiwitten afbreekt en het geheel een bittere smaak geeft. Dit zelfde enzym breekt ook gelatine af, waardoor je geen mousse van kiwi kunt maken. Het kan wel gebruikt worden in marinades, omdat het het vlees al enigszins verteert en malser maakt. Het enzym verdwijnt als de kiwi geblancheerd wordt.

Op een koele, vorstvrije plaats bewaren de kiwi's ongeveer 8 weken. Ondertussen rijpen ze heel geleidelijk verder af. Als ze zacht aanvoelen, zijn ze eet klaar. Om ze sneller te laten rijpen leg je er wat onrijpe appelen bij. Die geven ethyleengas af waardoor de rijping iets sneller verloopt. Hoe rijper de kiwi, hoe gemakkelijker hij te eten is. De kiwi kan worden geschild of worden gehalveerd en uitgelepeld voor consumptie.

De kiwi is heel voedzaam. Hij bevat meer vitamine C dan veel andere fruitsoorten (1 kiwi = 166% van de dagelijkse behoefte) en is een goede kaliumbron.

Kiwi's bevatten ook het cholesterolverlagende pectine, verder aminozuren, bètacaroteen, foliumzuur, kalium, magnesium, koper, zink, fosfor, mangaan, vitamine A en is het een vetarme bron van vitamine E.

Verder bevatten ze koolhydraten, eiwitten en zeer weinig vet.