Kruisbes - stekelbes

Ribes uva-crispa

De kruisbes Ribes uva-crispa, ook wel stekelbes, stekelbeier, klapbes of knoeper genoemd, behoort evenals de aalbes (Ribes rubrum), de alpenbes Ribes alpinum en de zwarte bes Ribes nigrum tot de ribesfamilie (Grossulariaceae). Kruisbessen zijn zelfbestuivers. In Vlaanderen is echter de term 'stekelbes' algemeen gangbaar, de kruisbes vormt dan ook een stekelige struik.

Naast de teelt komt de kruisbes in Nederland ook in het wild voor. In het wild komt de kruisbes voor op vochtige, matig voedselrijke, kalkhoudende grond op kapvlakten, onder struikgewas en op open plaatsen in het bos.

De struik wordt 0,6-1,2 meter hoog en heeft gestekelde takken. De bladeren zijn rondachtig en drie- tot vijfbladinsnijdinglobbig. De bladsteel en de onderkant van het blad zijn zacht behaard.

De kruisbes bloeit in april met groenachtige of vuilpaarse bloemen. De kelkbuis is klokvormig en de langwerpige kelkslippen zijn teruggeslagen. De kelk heeft dezelfde kleur als de kroonbladen. De kruisbes wordt bestoven door insecten en kan vruchtzetten met eigen stuifmeel (zelfbestuivend).

De vrucht is een kale of met klierachtige borstels bezette bes en heeft rijp een groene, gele, rode of roodpaarse kleur.

Kruisbessen groeien zowel in de zon als op een licht beschaduwde plaats. Alhoewel de struik op schaduwrijke plaatsen meer te lijden kan hebben van meeldauw. Plant daar dus uitsluitend rassen die hiertegen beter bestand zijn.

Kruisbessen worden in principe vermeerderd via hielstekken. Hielstekken zijn eenjarige scheuten die aan hun voet een schijfje tweejarig hout meedragen, het hieltje. Dat kleine stukje tweejarig hout bevordert de wortelgroei. Hielstekken neem je rond september, als de struik nog blad draagt. Trek daarvoor sterke jonge scheuten van ongeveer 30 cm van de struik er zorg voor dragend dat er een stukje van het tweejarige hout meekomt. Snij het wondvlak mooi glad met een scherp mes, verwijder de bladeren van de stek en plant hem ongeveer 20 cm diep op het kweekbed. Wilt u vermijden dat er later grondscheuten aan de plant komen, verwijder dan ook eerst alle knoppen van het deel dat onder de grond komt te zitten.

Maak het perceel waar u kruisbessen wilt planten vooraf onkruidvrij, en maak de grond zeer diep (40 cm) los. Plant de jonge struiken in het najaar in een ruim plantgat, maar zet ze niet dieper dan ze op het kweekbed stonden. Druk ze na het planten goed aan en breng een flinke mulchlaag aan.

Hou het perceel steeds goed onkruid vrij. Omdat ook de kruisbes oppervlakkige wortels heeft, is het schoffelen ten zeerste af teraden. Daarom doet u er beter aan om op geregelde tijdstippen de mulchlaag bij te vullen, zo kan je het weinige onkruid dat daar door groeit gemakkelijker met de hand verwijderen.

Onderhoudssnoei

Kruisbessen groeien eerder schuin dan recht omhoog. Daarbij komt dat kruisbessen hoofdzakelijk bloeien op eenjarig hout, dus op het hout van het jaar voordien.

  • Alle grondscheuten moeten verwijdert worden.
  • Ook de scheuten die naar het hart van de struik groeien moet je wegsnoeien.
  • Waterscheuten, die recht omhoog groeien haal je weg.
  • Neerhangende scheuten snoei je terug tot aan een naar boven gerichte twijg. Die twijg kort je met de helft in.
  • Uitdunnen is nodig om licht en ruimte in de plant te brengen. Zorg ervoor dat de eenjarige zijscheuten niet dichter dan 10 cm bij elkaar staan. Deze snoeimaatregelen maken dat je een open struik krijgt waar veel licht en lucht in doordringt.
  • Intoppen doe je om aantasting door meeldauw te voorkomen op het vruchtdragende eenjarige hout. Van dat hout snoei je dus enkel de top. Dat intoppen mag al in de vroege zomer zodra de vruchten beginnen te dikken. Je hebt bij kruisbes geen echte vruchthoutsnoei zoals bij rode bes, noch een sterke vervangingssnoei zoals bij zwarte bes.
  • Verjongingssnoei is nodig om de struik te verjongen. Daarvoor moet je gesteltakken met veel takjes en zijscheuten wegsnoeien tot een nieuwe gesteltak. Als je de struik op deze manier snoeit, kan hij tot 15 jaar meegaan. Deze verjongingssnoei kan je doen van november tot maart.
  • Amerikaanse kruisbessenmeeldauw Sphaerotheca mors-uvae
    tast vooral de toppen van de eenjarige scheuten aan en veroorzaakt op jonge scheuten en bessen een wit schimmelpluis dat even later bruin verkleurt. De ontwikkeling van de scheuten wordt sterk geremd en de bessen worden waardeloos. De schimmel overwintert op het jonge hout en in de bodem.
  • Bladvalziekte Drepanopeziza ribis
    kunt u opmerken vanaf juni, vooral na een lange natte periode. Eerst zie je kleine, bruine vlekjes in de bladschijf. Later vergelen de bladeren en in de zomer vallen ze af. De schimmel overwintert op de zieke en afgevallen bladeren.
  • Bessenbladwesp Pteronidea ribesii of Nematus ribesii
    Deze wesp legt vanaf april witte eieren op de nerven aan de onderkant van de bladeren. Daaruit komen blauwgroene, zwartgestippelde bastaardrupsen van 1,5 à 3 mm groot. Ze eten kleine gaatjes in de bladeren in het hart van de struik. Het insect overwintert als pop in de bodem. Naast de blauwe bastaardrups is er ook de zeldzamer gele bastaardrups van de kleine bessenbladwesp, Pristiphora pallipes (of Pristiphora rufipes).
  • Kruisbessenspintmijt Bryobia ribis
    Deze donkerrode mijten zuigen alleen vroeg in de lente aan het jonge blad. Uitgezogen bladeren vertonen witgrauwe stippen en vallen vroeg af. Er is maar één generatie. Het ei overwintert op het hout. Aantasting komt niet dikwijls voor en geeft weinig schade.
  • Bonte bessenvlinder Abraxas grossulariata
    Vroeg in het voorjaar, rond april, vreten spanrupsen aan knoppen, bladeren en jonge vruchtjes van de bessenstruik. Bij een serieuze aantasting vreten ze de takken kaal.
  • Bladluizen Aphidoidae
    Bladluizen zijn insecten die het sap uit het blad opzuigen en honingdauw afscheiden, waarop zich roetdauw ontwikkelt.

Kruisbes kun je rijp plukken en gelijk opeten. Maar je kunt ze ook vroeger plukken, vanaf juni. Dan kun je ze stoven of verwerken in kruisbessentaart. Dat is werkelijk een lekkernij.

Als de bessen min of meer mals aanvoelen, zijn ze rijp. Als je ze te vroeg plukt, zijn ze zuur. Omdat niet alle bessen gelijk rijp zijn, zult u gedurende enkele weken toch een paar keer per week moeten plukken. Een volwassen struik geeft een opbrengst van 3 tot 4 kg.

De onrijpe vruchten zijn een uitstekend verdikkingsmiddel voor jams met andere vruchten. Laat de onrijpe vruchten een kwartiertje doorkoken in een beetje water, laat de moes uitlekken in een kaasdoek die je in een zeef hangt. Het uitgelekte sap is pectinerijk. Bewaar het door pasteurisatie in potjes met schroefdeksel.

Stekelbessen kan je bewaren door te pasteuriseren of er jam van te maken. Sommigen maken er wijn van.

Kruisbessen hebben een hoog vitamine C-gehalte.

Mensen die met voedsel supplementen bezig zijn, hebben een vernieuwde interesse voor de kruisbessen vanwege hun hoge gehalte aan vitamines, mineralen, anti-oxidantia enz…

DISCLAIM

Let op bij het plukken of snoeien voor de scherpe stekels aan de takken.

Enkele foto's

Kruisbes

Kruisbes

.

Kruisbes

Kruisbes

Verwilderde kruisbessenstruik.


Kruisbes

Kruisbes

Een goed gevulde tak met bessen.

Kruisbes

Kruisbes

Bloesem en vruchtbeginsel van kruisbes.


Kruisbes

Kruisbes

Alle delen van de plant.

Leuk om weten

In andere talen
  • FRANÇAIS : Groseillier à maquereau
  • DEUTSCH : Stachelbeere
  • ENGLISH : Gooseberry
  • ITALIANO : Uva spina
  • PORTUGUÊS : Groselha
  • ESPAÑOL : Grosella espinosa
  • DANSK: Stikkelsbær
  • POLSKI: Porzeczka agrest
  • NORSK: Stikkelsbær
  • SVENSKA: Krusbär
Meest geteelde rassen
  • Pax: rijpt iets later dan Whinhams Industry en geeft tamelijk grote helderrode behaarde vruchten met een redelijke tot goede smaak. Dit nieuwe ras is onder licentie in de handel en is waardevol omdat de takken vrijwel niet gestekeld zijn en het ras niet tot weinig vatbaar is voor de Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Crown Bob: (ofwel 'Lentse Blonde') is een oud middentijds rijpend ras met middelmatig grote donker paarsrode zwak borstelig behaarde vruchten. Tamelijk goed van smaak. Tamelijk vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • White smith: (ofwel 'Engelse Witte') rijpt middentijds en geeft grote bleekgroene vrijwel gladde vruchten met een goede tot zeer goede smaak. Helaas wel zeer vatbaar voor de Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Rosko: is een Nederlands ras dat gelijk rijpt met White smith. Geeft tamelijk grote mooie helderrode vrijwel onbehaarde vruchten met een goede smaak. Heeft echter een zwakke tot matige groeikracht met hangende groeiwijze en is daardoor moeilijk te telen. Matig vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Achilles: rijpt laat (tweede helft van juli) en geeft grote gladde paarsrode vruchten met een tamelijk goede smaak. Groeit tamelijk sterk met hangende takken die matig gestekeld zijn. Door deze hangende groeiwijze is Achilles niet geschikt om als vrijstaande struik te telen. Moet derhalve met ondersteuning worden geteeld. Tamelijk vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Captivator: rijpt zeer laat (eind juli) en geeft vrij kleine paarsrode vruchten. De vruchten hebben vast vruchtvlees en zijn dus niet erg sappig. Desalniettemin is de smaak goed. De takken zijn nagenoeg ongestekeld. De vatbaarheid voor de Amerikaanse kruisbessenmeeldauw is vrij gering.
  • Early Sulphur: (ofwel 'Ruige Gele') is een zeer vroeg rijpend ras (eind juni/begin juli) met tamelijk kleine ruig behaarde gele vruchten met een goede smaak. De struiken groeien fors en zijn sterk gestekeld.
  • May Duke: rijpt vroeg (begin juli) en geeft tamelijk grote zeer mooi ogende vrijwel onbehaarde helderrode vruchten met een goede smaak. De takken zijn matig gestekeld. Matig vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Whinham's Industry: rijpt in de eerste helft van juli met grote behaarde paarsrode bessen met een tamelijk goede smaak. Zeer vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Golda: is een Nederlands ras welke gelijk rijpt met Whinhams Industry. Geeft tamelijk grote gele vrijwel onbehaarde vruchten met een goede smaak. Matig vatbaar voor de Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Goudbal: is ook een Nederlands ras dat gelijk rijpt met Whinhams Industry. Geeft matig grote langwerpige goudgele vruchten met een goede smaak. Matige groeikracht. Matig vatbaar voor Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.
  • Invicta: rijpt ook gelijk met Whinhams Industry en geeft tamelijk grote enigszins behaarde bleekgroene vruchten met een matige smaak. Sterk gestekelde takken. Ondanks de matige smaak is dit ras interessant omdat het niet tot weinig vatbaar is voor de Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.

Leuk om weten

Taxonomische indeling
Kruisbes
Rijpe bessen

Rijpe bessen
Taxonomische indeling
Rijk Plantae (Planten)
Stam Embryophyta (Landplanten)
Klasse Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade Angiospermae (Bedektzadigen)
Clade 'nieuwe' tweezaadlobbigen
Clade Fabiden
Orde Saxifrages
Familie Grossulariaceae (Ribesfamlie)
geslacht Ribes
geslacht Malus (Appel)
Ribes uva-crispa
Voedingswaarde
per 100 gram vere vruchten 
36  Kcal
90  gr. water
8   gr. koolhydraten
1   gr. eiwit
7,8 gr. suikers
0,0 gr. vezels

Mineralen

30   mg. calcium, Ca
1,0  mg. ijzer, Fe
10   mg. magnesium, Mg
30   mg. fosfor, P
200  mg. kalium, K
5    mg. natrium, Na
0,10 mg. zink, Sn
0,05 mg. koper, Cu

Vitaminen

0,01 mg vit. A (Retinol)
0,02 mg. vit. B1 (Thiamine)
0,01 mg. vit. B2 (Riboflavine)
0,08 mg. vit. B6 (Pyrixodine)
6    µg. vit. B11 (Foliumzuur)
30   mg. vit. C (Ascorbinezuur)

Recepten

Kruisbessenwijn

Ingrediënten

  • voor 4,5l droge witte tafelwijn.
  • 1800 gr. groene stekelbessen
  • 1130 gr. suiker
  • 7 gr Citroenzuur
  • Gist en gistvoedingszout
  • Campdentabletten (sulfiet)
  • Anti-pectine enzym

Bereiding

  1. Verwijder steeltjes en kroontjes en was de kruisbessen. Doe ze in een emmer en giet er 2,3 liter kokend water over. Dek de emmer af en laat hem drie dagen staan, dagelijks roeren en de bessen kneuzen.
  2. Los de suiker op in heet water.
  3. Zeef het vocht van de kruisbessen en voeg de suikersiroop, de tannine, het citroenzuur en de anti-pectine toe. Roer alles goed door en doe alles in een gistingsfles.
  4. Na 24 uur gist en gistvoeding toevoegen, bijvullen tot 4.5 liter met gekookt water en afsluiten met een waterslot.
  5. Als de gisting voltooid is de wijn overhevelen in een schone fles met bijvoeging van een sulfiettabletje.
    Iedere twee maanden overhevelen totdat de wijn helder blijft.
    Daarna kan de wijn gebotteld worden.
Kruisbessen-compote met vanilleijs

Ingrediënten

  • 500 gram kruisbessen
  • 200 gram abrikozen
  • 250 milliliter appelsap
  • 2-3 eetlepels suiker
  • 1 zakje vanillesuiker
  • 1 onbespoten citroen
  • 1 theelepel allesbinder
  • 200 milliliter yoghurt of vanilleijs

Bereiding

  1. Was de kruisbessen en laat ze uitlekken.
  2. Was de abrikozen, halveer ze en verwijder de pitten.
  3. Snijd de abrikozen in partjes.
  4. Schil met een dunschiller een stukje citroenschil dunnetjes af.
  5. Breng het appelsap, de suiker, de vanillesuiker en de citroenschil aan de kook. Voeg de kruisbessen en de abrikozen toe.
  6. Laat het geheel 3-5 minuten stoven met het deksel op de pan.
  7. Verwijder de citroenschil. Roer de allesbinder en 1 eetlepel water glad, Bind de compote met de allesbinder en laat afkoelen.
  8. Leg het ijs in bolletjes op de compote.