De zwarte bes Ribes nigrum is een plant uit de ribesfamilie (Grossulariaceae). In Vlaanderen heeft elke klassieke "boerentuin" één of meer planten, al was het maar voor de inmaak. Wegens zijn prachtige herfstverkleuring krijgt hij ook dikwijls een plaats in de siertuin.

De zwarte bes komt ook in het wild voor op natte, voedselrijke grond in loofbossen en dan vooral in moerasbos.

De zwarte bes bloeit vroeg, van april tot mei, en is daardoor gevoelig voor nachtvorst. Dit is dan ook de reden dat voornamelijk in de kuststreek zwarte bessen worden geteeld. De zwarte bes is zelfbestuivend, maar kruisbestuiving via insecten geeft meer vruchten. Plant daarom verschillende rassen, die op hetzelfde moment bloeien.

De zwarte bes houdt van een rijke humeuze, maar lichte grond. De grond moet permanent voldoende vocht kunnen vasthouden zonder nat te zijn. Een regelmatige gift van kali-rijke meststof is aan te bevelen voor deze bes. Hou de grond onder de stuik vrij van onkruid, maar ook van andere planten. De wortelconcurrentie wordt dan te groot, waardoor deze bes een moeilijk, zo niet kwijnend bestaan zal leiden.

Zwartebesen kan je tussen november en maart stekken om te vermeerderen. Neem daarvoor stekken van eenjarig hout van een gezonde moederplant. Hoe vroeger je de stek neemt hoe meer kans op slagen.

De jonge struiken kunnen tussen november en maart geplant worden. De grond moet goed losgemaakt zijn en veel humus bevatten. Plant op een afstand van 1,5 m. De struiken worden iets dieper geplant dan ze op de kwekerij hebben gestaan. Een struik met 4 - 6 scheuten levert voldoende productie. Wat er meer aanzit, wordt weggesnoeid. De overblijvende scheuten worden met een derde van hun lengte ingekort.

De teelt van zwarte aalbessen gebeurt meestal aan vrijstaande struiken. Na het planten zal men 4 - 5 gesteltakken aanhouden en insnoeien op 10 - 15 cm. In de zomer zal men de grondscheuten uitdunnen.
Doordat vanaf het 2 de jaar een sterke vervangingssnoei nodig is, moet men de takken niet aanbinden.
Zwarte trosbessen dragen het best op goed ontwikkeld eenjarig hout. Op het oudere hout zijn de trossen korter, de bessen kleiner en moeilijker te plukken.

Afhankelijk van het ras kan je zwarte bessen oogsten tussen einde juni - begin juli. Haal de bessen eens ze rijp zijn voorzichtig met je nagels van de struik. De rijpe bessen zijn normaal zwart van kleur en voelen wat zacht aan. Wacht niet te lang van plukken, maar pluk geen zwarte bessen als ze nat zijn, want dan beschimmelen ze te snel.
Een gezonde en volgroeide zwarte bessenstruik kan 3 tot 5 kg. fruit opleveren.

Onderhoudssnoei

Reeds onmiddellijk na de oogst, mag je de zwartebessenstruik al snoeien. Als je vroeg snoeit geef je de overblijvende takken meer licht waardoor ze beter kunnen uitgroeien voor de winter.

Je kunt zelfs reeds tijdens de pluk snoeien. Knip in dat geval de dragende takken weg, Dan kan je de bessen al zittend plukken.

Samenvattend

• Knip alle takken die vrucht gedragen hebben weg.
• Draag er zorg voor dat je de lange jonge scheuten behoud. Die kan je herkennen aan hun lichtbruine kleur.
• Snoei de te lage takken die tegen de grond hangen tot op een naar buiten kijkend oog als dat er is, anders knip je hem helemaal weg.
• Slecht gerichte en elkaar kruisende takken neem je ook weg.
• Van twee takken die te dicht op elkaar staan neem je de zwakste weg.
• Laat slechts 10 à 12 grondtakken groeien als gesteltak. De andere neem je zo kort mogelijk weg.

Zwarte bessen bewaren niet lang, houd daar rekening mee. Controleer ze dus regelmatig en haal de slechte weg. Om ze langer te bewaren, kunt u ze invriezen; daartoe moet ge ze eerst goed wassen en laten drogen en dan in een gesloten verpakking in de vriezer leggen.

De kleine zwarte bessen kunnen een onaangename geur hebben, in dat geval gebruik je ze beter niet rauw. Zwarte bessn worden trouwens heel zelden zo rauw gegeten. Meestal worden ze verwerkt in gelei en confituur en dan nog bij voorkeur samen met ander fruit.

Zwarte bessensiroop is goed bij verkoudheid of keelpijn. Het zou ook de elasticiteit van de aders versterken.

Zwarte trosbessen zijn rijk aan Anti-oxidanten die de vorming van vrije radicalen tegen gaan. (Vrije radicalen worden in de geneeskunde beschouwd als de belangrijkste veroorzakers van verouderingsziekten).

Ook de bladeren zijn bruikbaar voor thee (Zwarte bessenthee wordt gebruikt tegen jicht) of voor het aromatiseren van ingemaakte augurken en zuurkool. In het voorjaar worden de zwellende knoppen gebruikt in de gemmotherapie.

Zwarte bes bevat veel vitamine C (tot tien keer zoveel als citroen!), provitamine A (meer dan sinaasappelen!), vitamine B, rutine en andere flavonoïden, pectine, cellulose, anthocyanische kleurstoffen, tannine, mineralen (Kalium, Calcium, Magnesium en IJzer) en etherische olie. Ze hebben ook zeer weinig calorieën. Bovendien kan de vitamine C in zwarte bes, door de vorm waarin ze aanwezig is, beter tegen verhitten dan in de meeste andere vruchten, zodat ze ideaal zijn om compote of confituur van te maken. Zwarte bessen bevatten ook een klein beetje diacetyl.